Endocarditis

Types

Er wordt onderscheid gemaakt tussen een niet-infectieuze en infectieuze endocarditis, afhankelijk van de rol van de ziektekiemen in het ontstekingsproces.

Dit is de meest voorkomende vorm van endocarditis. Infectieuze endocarditis wordt veroorzaakt door bacteriën, schimmels of gisten die via de bloedbaan naar het hart reizen. Deze ziektekiemen hechten zich vast aan (beschadigde) hartstructuren, zoals de hartkleppen, waar ze vegetaties vormen. Dit zijn ophopingen van ziektekiemen, fibrine (stollingseiwit) en bloedplaatjes. Deze infectieuze massa produceert enzymes (eiwitten met afbraakfunctie) waardoor omliggende hartstructuren aangetast worden. Dit kan leiden tot ernstige complicaties zoals kleplijden, hartfalen, beroerte, bloedvergiftiging (sepsis) en overlijden.

Niet-infectieuze endocarditis, ook wel niet-bacteriële trombotische endocarditis of marantische endocarditis genoemd, is veel zeldzamer. Het wordt vaak geassocieerd met aandoeningen die een verhoogde bloedstolling veroorzaken zoals kanker, auto-immuunziekten (vb. systeemlupus), het antifosfolipidensyndroom en HIV. Hierbij ontstaan ‘steriele’ vegetaties (zonder ziektekiemen) op de hartkleppen, die vooral bestaan uit bloedplaatjes en fibrine (stollingseiwit). Ook dit type endocarditis kan leiden tot ernstige complicaties zoals een beroerte op basis van embolieën.

Oorzaken

Endocarditis is vaak het gevolg van een langdurige bloedbaaninfectie - de aanwezigheid van ziektekiemen (vb. bacteriën) in het bloed. Deze ziekteverwekkers kunnen via verschillende ingangspoorten in de bloedbaan terechtkomen en van daaruit naar het hart reizen.

Mogelijke bronnen

Wondjes en ontstekingen in de mond- en keelholte (vb. tandvleesontsteking)
Huidletsels (vb. door nagelbijten, krabletsels)
Infecties elders in het lichaam (vb. urineweginfectie, darmletsel)
Na tandheelkundige of medische ingrepen
Door intraveneus drugsgebruik

Risicofactoren

Bij de meeste mensen is een bloedbaaninfectie heel tijdelijk en wordt de infectie snel opgeruimd door het immuunsysteem. In sommige gevallen, vooral bij mensen met een onderliggende (hart)aandoening of kwetsbaarheid, kan zo’n infectie langdurig zijn en leiden tot endocarditis.

Risicofactoren die de kans op het ontwikkelen van endocarditis in belangrijke mate verhogen zijn:

Aanwezigheid van een klepprothese
Aangeboren hartafwijkingen
Eerder doorgemaakte endocarditis
Beschadigde of afwijkende hartkleppen (vb. reumatisch kleplijden)
Aanwezigheid van elektronische hartimplantaten (vb. pacemaker)
Slechte mondhygiëne of chronische tandvleesontsteking
Intraveneus drugsgebruik
Langdurig gebruik van intraveneuze katheters, hemodialyse
Immuunstoornissen of het gebruik van immuun onderdrukkende medicatie
Recente invasieve ingrepen (vb. tandheelkundig, chirurgisch of urologisch)

Voorkom een infectie van het hart

Hieronder vindt u enkele adviezen om uw risico op endocarditis te verminderen.

Bij risicopatiënten wordt aangeraden om voorafgaand aan een procedure of ingreep (bv. tandsteen verwijderen, tandextractie, katheterisatie) antibiotica in te nemen zodat u tijdens de ingreep beschermd bent. Vraag hierover gerust informatie aan uw arts of verpleegkundige.

Endocarditis wordt vaak veroorzaakt door een slecht verzorgd gebit. Daarom raden we aan om de tanden 2x per dag te poetsen en minstens jaarlijks (bij risicopatiënten twee keer per jaar) een tandartscontrole te voorzien.

Het is belangrijk om wondjes goed te reinigen en ontsmetten. Vermijd nagelbijten, losmaken van de nagelriemen en krabletsels. Het plaatsen van piercings en tatoeages raden we af bij risicopatiënten. Bij twijfel, overlegt u dit best met uw cardioloog of verpleegkundige.

Endocarditis wordt vaak gekenmerkt door aanhoudende koorts zonder duidelijke oorzaak. Andere veel voorkomende symptomen zijn: zich algemeen onwel voelen, extreem vermoeid zijn, kortademigheid, gewichtsverlies en nachtzweten. Contacteer steeds uw huisarts bij aanhoudende klachten.

Symptomen

De symptomen van endocarditis zijn uiteenlopend en lijken vaak op die van andere (infectie)ziektes.

Veelvoorkomende symptomen

Acute hoge koorts of terugkerende koorts (38.5°C of meer)
Koude rillingen, nachtzweten
Algemene malaise, vermoeidheid
Kortademigheid
Snelle hartslag
Nieuwe of veranderde hartgeruisen
Pijn op de borst

Niet-specifieke symptomen

Gewichtsverlies zonder duidelijke oorzaak
Verminderde eetlust
Lichte misselijkheid of buikklachten
Spier- , gewrichts- en rugpijn
Lichte verhoging van de lichaamstemperatuur
Kleine paarse of rode puntjes op huid, slijmvliezen, nagelbedden (petechiën)
Bloedarmoede (anemie)
Bloed in de urine (hematurie)
Neurologische symptomen (vb. verwardheid, beroerte)

Infectieuze endocarditis is een ernstige en mogelijk levensbedreigende aandoening. Neem contact op met een arts of ga naar spoedgevallen als u (een combinatie van) deze symptomen ervaart. Vroege diagnose en behandeling zijn cruciaal om complicaties te voorkomen.

Onderzoeken en diagnose

De diagnose van endocarditis wordt gesteld op basis van symptomen, bloedonderzoek en beeldvorming. Een team van specialisten, waaronder cardiologen en infectiologen, beoordeelt samen de onderzoeksresultaten om een correcte diagnose te stellen.

Standaard onderzoeken

Bloedkweken om de ziektekiem (zoals bacteriën of schimmels) te identificeren
Volledig bloedbeeld om tekenen van ontsteking of infectie op te sporen (zoals CRP, witte bloedcellen)
Kweken van andere mogelijke infectiebronnen (vb. urinekweek)
Echocardiografie via de borstkas (TTE) en via de slokdarm (TEE) om vegetaties of klepbeschadiging te detecteren

Aanvullende onderzoeken

CT-scan van het hart bij vermoeden van complicaties of abcessen
PET-CT-scan van het volledige lichaam om andere ontstekingshaarden op te sporen
MR -scan van de hersenen bij vermoeden van een beroerte
Fundoscopie bij verdenking op embolieën naar de ogen

Behandeling

De behandeling van endocarditis bestaat meestal uit antibiotica, al dan niet in combinatie met een hartoperatie. Welke behandeling u krijgt hangt af van de ernst en het type van endocarditis, de mate waarin het hart beschadigd is, eventueel bijkomende complicaties en uw medische voorgeschiedenis.

Antimicrobiële therapie

Het toedienen van antimicrobiële therapie vormt meestal de eerste en belangrijkste stap in de behandeling van infectieuze endocarditis. Deze therapie is bedoeld om ziektekiemen te doden en zo de infectie te bestrijden. In geval van een bacteriële endocarditis worden antibiotica opgestart. Wanneer schimmels de ziekteverwekkers zijn (zeldzaam), zal antischimmelmedicatie toegediend worden.

De medicatie zal in eerste instantie via een infuus (intraveneus) toegediend worden en moet voor een aantal weken, vaak langdurig (tot 6 weken), worden voortgezet. Het soort antibioticum en de duur van de behandeling hangen af van de ziekteverwekker die de infectie veroorzaakt.

Eerst wordt u behandeld in het ziekenhuis. Van zodra de therapie goed aanslaat en uw toestand stabiel is, kan gedacht worden om de behandeling in uw thuisomgeving verder te zetten onder begeleiding van het OPAT zorgteam. Niet iedereen komt hiervoor in aanmerking. Of thuisbehandeling mogelijk is, hangt af van verschillende factoren (o.a. type kiem, aard therapie, aantal giften per dag, de ernst van de infectie, uw thuissituatie). Dit zal steeds multidisciplinair beslist worden.

OPAT of Outpatient Parenteral Antimicrobial Therapy

UZ Leuven biedt de mogelijkheid om intraveneuze antimicrobiële therapie in bepaalde situaties thuis verder te zetten. De thuiszorg wordt gecoördineerd en begeleid door het OPAT zorgteam. Zij zullen u voor uw vertrek uit het ziekenhuis de nodige uitleg geven hoe dit in zijn werk gaat.

Meer info

In sommige gevallen wordt er gekozen voor orale therapie (pilvorm) - bijvoorbeeld bij mildere vormen van endocarditis en enkel als aan specifieke voorwaarden wordt voldaan.

Bloedverdunners

Bij patiënten met niet-infectieuze endocarditis, is de behandeling gericht op het voorkomen van embolieën (stukjes vegetatie of bloedstolsels die vastlopen in bloedvaten) en het remmen van de bloedstolling. Meestal worden er orale anticoagulantia, zoals vitamine K-antagonisten, opgestart – al dan niet in combinatie met antitrombotica.

Hartoperatie

Tijdens de operatie wordt het geïnfecteerde weefsel verwijderd en wordt de aangetaste hartklep hersteld of vervangen. Bij een uitgebreide infectiehaard, wordt ook het omliggende hartweefsel gereconstrueerd.

Hoewel antibiotica de hoeksteen vormen voor het behandelen van infectieuze endocarditis, is een operatie in bepaalde gevallen noodzakelijk. Een multidisciplinair team - waarin infectiologen, cardiologen en hartchirurgen samenwerken – bepaalt samen of en wanneer er geopereerd moet worden.

De belangrijkste indicaties om te opereren zijn:

Soms kan de infectie de hartklep zodanig aantasten dat deze lekt of niet meer normaal kan functioneren. Dit kan leiden tot hartfalen. Om dit te voorkomen wordt een operatie uitgevoerd.

Als de infectie na 5-7 dagen nog steeds niet onder controle is – zoals aanhoudende koorts, positieve bloedkweken, groei van de vegetatie - ondanks een adequate antibioticakuur, is een operatie de enige manier om de infectiehaard te verwijderen.

Wanneer een vegetatie groot is (meer dan 10 mm) en/of een mobiel uitzicht heeft, bestaat er een verhoogd risico dat er stukjes losschieten. Deze stukjes kunnen via de bloedbaan elders in het lichaam vastlopen en een embolie veroorzaken. Als er zich al een embolie heeft voorgedaan of het risico hierop wordt hoog ingeschat, zal een operatie nodig zijn om het risico op verdere complicaties te verkleinen.

Wanneer de infectie ontstaat op een klepprothese, spreken we van kunstklependocarditis. Omdat deze infectie zich moeilijker met antibiotica laat behandelen, is het opnieuw vervangen van de klepprothese vaak onvermijdelijk – vooral als de infectie kort na eerdere klepchirurgie ontstaat.

Bij patiënten met een inwendige pacemaker of defibrillator, kan de infectie zich uitbreiden naar de elektroden. In dat geval moet het hele systeem verwijderd worden om de infectie te kunnen bestrijden en terugkeer ervan te voorkomen.

Endocarditis kan zich uitbreiden naar het geleidingssysteem van het hart, dat verantwoordelijk is voor het aansturen van het hartritme. Als de infectie dit gebied aantast, kunnen er plots nieuwe problemen optreden zoals vertragingen in of uitvallen van de prikkelgeleiding.

Wanneer endocarditis veroorzaakt wordt door schimmels of gisten, is dat bijzonder ernstig omdat deze infectie minder goed op medicatie reageert dan bacteriële infecties. In deze gevallen wordt er sneller een operatie overwogen.

Endocarditis kan ook gevolgen hebben buiten het hart. Wanneer bacteriën of schimmels zich via de bloedbaan verspreiden, kunnen ze ook schade aanrichten in andere organen. Hierdoor kan er orgaanfalen ontstaan (vb. nierfalen, leverstoornissen). In dit geval kan een spoedoperatie hulp bieden.

Timing van de operatie

De timing van de operatie is cruciaal. Te vroeg opereren – terwijl de infectie nog niet onder controle is – brengt risico’s met zich mee. Te lang wachten, kan er dan weer voor zorgen dat het hart of andere organen worden aangetast, in die mate dat de schade onherstelbaar of fataal is. Elk specifiek geval wordt daarom multidisciplinair besproken met alle betrokken specialisten.

Opvolging

Tijdens het OPAT-programma én na afloop van de behandeling, worden patiënten nauwlettend opgevolgd. Er gebeuren op regelmatige basis bloedonderzoeken om de ontstekingswaarden te controleren, aangevuld met bloedkweken om te zien of de ziektekiem verdwenen is. Daarnaast is het regelmatig uitvoeren van een echocardiografie van het hart (TTE en TEE) bij de cardioloog belangrijk om het herstel van het hart op te volgen en een nieuwe infectie uit te sluiten.