Vandaag leven meer dan 130.000 mensen in Vlaanderen met dementie, een aantal dat de komende decennia sterk zal stijgen. De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende oorzaak. De onderliggende biologische processen starten echter al tientallen jaren vóór de eerste symptomen opduiken.
Willen we alzheimer in de toekomst tijdig opsporen en behandelen, dan is het dus belangrijk om de biologische veranderingen in de hersenen in een zo vroeg mogelijk stadium op te sporen.
Op termijn zal dit project de deur openen naar meer en betere behandelingsopties in een vroeg ziektestadium
Prof. dr. Rik Vandenberghe, neuroloog en hoofd van de geheugenkliniek in UZ Leuven
Een betrouwbare test?
Recente doorbraken in bloedtesten bieden een alternatief voor invasieve of dure diagnostische procedures. De meest veelbelovende spoort op hoeveel pTau217 er circuleert in het bloed, een gemodificeerd eiwit dat in verband gebracht wordt met alzheimer. Deze testen zijn echter nog niet gevalideerd voor gebruik op grote schaal in de algemene bevolking.
Met dit nieuwe Vlaamse onderzoeksinitiatief bundelen onderzoekers aan verschillende universiteiten hun krachten om de biomerker te valideren bij 5000 vijftigplussers in het kader van de Gezondheidsmonitor. Zo willen ze nagaan hoe vaak vroege biologische tekenen van alzheimer in Vlaanderen voorkomen en in welke mate deze veranderingen toekomstige cognitieve achteruitgang kunnen voorspellen.
Prof. dr. Rik Vandenberghe, neuroloog en hoofd van de geheugenkliniek in UZ Leuven: “We bouwen een trial-ready cohort (studiepopulatie) op, zodat we in Vlaanderen sneller en efficiënter proefpersonen kunnen identificeren voor klinische studies naar nieuwe geneesmiddelen. Op termijn zal dat de deur openen naar meer en betere behandelingsopties in een vroeg ziektestadium.”
Het pad effenen naar preventie
Naast het wetenschappelijke luik omvat het project een uitgebreid maatschappelijk en ethisch traject dat onderzoekt hoe burgers, patiënten, zorgverleners en andere betrokkenen staan tegenover het gebruik van bloedtesten voor vroegtijdige opsporing van alzheimer.
Onder welke voorwaarden zullen mensen wel of niet willen weten of ze een verhoogd risico lopen op de ziekte van Alzheimer, en welke gevolgen zal dit hebben voor zorg(verleners)?
Belangrijk om mee te geven is dat het gaat om een wetenschappelijk onderzoeksproject, geen klinisch screeningsprogramma. Deelnemers krijgen geen diagnose. Een positieve merker betekent ook niet automatisch dat iemand alzheimer zal krijgen.
Klaar voor de toekomst
Sinds kort zijn er nieuwe behandelingen op de markt tegen de ziekte van Alzheimer: lecanemab en donanemab. Deze geneesmiddelen breken eiwitophopingen op in de hersenen van alzheimerpatiënten. De effecten zijn bescheiden, maar betekenisvol wanneer ze vroeg worden toegediend, wat het belang van dit onderzoek verder onderstreept. Hoe vroeger we de ziekte kunnen opsporen, hoe sneller we zouden kunnen ingrijpen, en dus hoe effectiever nieuwe behandelingen zouden kunnen zijn.
“Met dit project bouwen we waardevolle onderzoeksinfrastructuur uit, waaronder een plasmabiobank, genetische en klinische datasets, en stamcellijnen,” zegt prof. Bart De Strooper (VIB-KU Leuven, UK Dementia Research Institute). “Die zullen ons een schat aan informatie bieden om de vroege ziekteprocessen beter in kaart te brengen.”
Meer informatie
Het Vlaams Cognitief Kompas is een nauwe samenwerking tussen een multidisciplinair team van onderzoekers aan verschillende instellingen: prof. Bart De Strooper (VIB-KU Leuven), prof. dr. Rik Vandenberghe (UZ Leuven – KU Leuven), prof. Lies Lahousse en prof. Marthe De Boevre (UGent), prof. Kristel Sleegers (VIB-UAntwerpen) en prof. Kris Dierickx (KU Leuven).
Minister-president Matthias Diependaele: “Dit initiatief versterkt de samenwerking tussen Vlaamse universiteiten, onderzoekscentra en de biotechnologiesector, en consolideert Vlaanderen als internationale voortrekker in neurowetenschappen en biomedisch onderzoek.”