Een neurochirurg die tien jaar geleden met pensioen ging, zou grote ogen trekken bij de technologische evoluties die we vandaag zien”, stelt professor De Vloo. Neurochirurgie is een verzamelnaam voor operaties aan de hersenen, het ruggenmerg, de zenuwen en de wervelkolom. Een hersenchirurg grijpt in in de hersenen na een val, een hersenbloeding of een tumor, maar ook bij een waterhoofd, epilepsie of infecties. Ook rug- en nekoperaties, ruggenmergstimulaties of een operatie van de zenuwen horen bij het takenpakket van een neurochirurg.
Een verlamde persoon kan met hersensignalen een toestel besturen en zo weer leren stappen
prof. dr. Philippe De Vloo
De voorbije jaren maakte de neurochirurgie een indrukwekkende evolutie. In de jaren tachtig van vorige eeuw waren MRI-scanners nog nieuwigheden. Vandaag maken neurochirurgen bij hun ingrepen gebruik van navigatiesystemen waarbij de MRI-scanner als gps fungeert. De wetenschap blijft zich verder ontwikkelen: nieuwe medische inzichten, efficiëntere medicatie en verbeterde technologieën zorgen voor een sneeuwbaleffect waar uiteindelijk de patiënt beter van wordt.
In de baarmoeder
UZ Leuven heeft een team van negen neurochirurgen, elk met hun eigen specialisaties. Volgens professor De Vloo mogen we de komende tien jaar belangrijke innovaties verwachten. Hij pikt er drie uit die hij verder wil toelichten: de behandeling van hersentumoren, het gebruik van elektrodes voor diepe hersenstimulatie en neurochirurgie bij kinderen en baby’s. Vooral bij aangeboren afwijkingen is er een trend om alsmaar vroeger in te grijpen, zelfs nog voor de geboorte. Zo gebeuren er chirurgische operaties terwijl de baby nog in de buik van de moeder zit.
“Een open ruggetje in de baarmoeder opereren is een van de meest ingewikkelde operaties die we in het ziekenhuis uitvoeren. Meestal gebeurt de operatie tussen de 24e en 26e week van de zwangerschap. Het is echt teamwerk: gynaecologen, anesthesisten, radiologen, kinderartsen en neurochirurgen spelen samen een belangrijke rol. Voor de gynaecoloog is het delicaat, want die moet de baarmoeder openmaken, zodat de neurochirurgen de open rug van de foetus kunnen sluiten."
"UZ Leuven is pionier van die ingreep. We zullen de operatie in de toekomst waarschijnlijk uitbreiden naar andere aangeboren aandoeningen, zoals een waterhoofd. Als we baby’s nog voor de geboorte opereren, kunnen hun hersenen zich tijdens de rest van de zwangerschap zo normaal mogelijk ontwikkelen.”
Robotarm
Ook herseningrepen uitvoeren met behulp van elektrodes is in volle ontwikkeling. Neurochirurgen planten elektrodes in de hersenen om bijvoorbeeld dwangstoornissen, het syndroom van Tourette en de ziekte van Parkinson te behandelen.
Onlangs nog nam UZ Leuven een toestel in dienst dat voorzien is van een robotarm, die elektrodes in de hersenen met nog grotere precisie implanteert. De stimulatoren die de elektrische pulsen doorsturen, worden bovendien stelselmatig kleiner, zijn herlaadbaar door de huid heen en kunnen vanop afstand bijgesteld worden via een beveiligde internetverbinding. In de toekomst zullen ze misschien zichzelf kunnen opladen door de beweging van het hoofd van de patiënt.
“Ook de verbinding tussen de hersenen en een toestel, de zogenaamde ‘braincomputer interface’, zal zich verder ontwikkelen. Die maakt het mogelijk om mensen met een verlamming een toestel te laten besturen met hun hersenen. Door hersensignalen om te zetten in acties, kan een persoon weer leren stappen of een arm gebruiken. Voorlopig is dat proces nog ingewikkeld, ook al omdat er littekenvorming ontstaat in de buurt van de elektrodes. Het blijft zoeken naar iets wat levenslang een goede verbinding kan behouden.”
Enkele cijfers: UZ Leuven doet jaarlijks gemiddeld
Bloed-hersenbarrière
De meest bekende vorm van hersenoperaties is natuurlijk de behandeling van hersentumoren. Door in te zetten op DNA-analyse kunnen artsen het gedrag en de evolutie van een tumor vandaag veel beter en nauwkeuriger voorspellen en stilaan ook beter behandelen met gerichte medicatie.
“Twee mensen die op de kamer naast elkaar liggen met een gelijkaardige kwaadaardige hersentumor, zullen in de nabije toekomst een totaal andere behandeling krijgen op basis van hun eigen DNA-profiel. Dat moet de kans vergroten om de tumor op langere termijn onder controle te krijgen of zelfs te genezen.”
Neurochirurgen doen ook onderzoek om een welbekend probleem in de hersenchirurgie aan te pakken: de bloed-hersenbarrière. Het menselijk lichaam heeft evolutionair een doeltreffend verdedigingsmechanisme ontwikkeld waardoor giftige stoffen vanuit het bloed amper doordringen tot de hersenen. Dat is op zich goed geregeld door de natuur, maar het betekent ook dat chemotherapie moeilijk doordringt in het brein. Nieuwe technieken willen dat verhelpen, zodat hersentumoren beter met medicatie behandeld kunnen worden.
“Bepaalde ultrasone golven kunnen de bloed-hersenbarrière tijdelijk openzetten en de medicatie binnenlaten. In UZ Leuven loopt er een klinische studie om op het einde van de operatie, nadat de tumor is weggehaald, een ultrasonenbron in te bouwen in de schedel. Die kan daarna aangezet worden vlak voor we chemotherapie toedienen aan de patiënt.”
Het is maar een greep uit de nieuwste ontwikkelingen in de neurochirurgie. En niemand twijfelt eraan dat het er over enkele jaren weer helemaal anders zal uitzien. Dat is op zich goed nieuws, al wijst professor De Vloo ook op een risico. “De technologie dreigt zodanig complex te worden dat wij ons als artsen niet snel genoeg meer kunnen bijscholen. Nu al zijn er operaties waarbij een ingenieur van de firma die het toestel levert bij de ingreep aanwezig moet zijn om ondersteuning te bieden. Dat brengt ethische vraagstukken met zich mee, bijvoorbeeld over wie aansprakelijk is. Die andere kant van de snelle evoluties mogen we niet uit het oog verliezen.”
(Tekst: Ruben Nollet)
