Lymfoedeem

Oorzaak

Lymfoedeem ontstaat door een gedaalde transportcapaciteit van het lymfestelsel, al dan niet in combinatie met een toename van de belasting op het lymfestelsel, bijvoorbeeld door hoge bloeddruk of infectie. Ook de opname of de afvoer van vocht in het lymfevatenstelsel kan verminderd zijn, net als de aanmaak. Het evenwicht tussen opname en afvoer van lymfe is dus verstoord.

Afhankelijk van welke lymfeklieren en lymfevaten minder goed werken of afwezig zijn, ontwikkelt lymfoedeem zich in verschillende zones van het lichaam.

• Aan één of beide zijden, arm en/of hand en voet en/of been
• Al dan niet in combinatie met de romp (borst, flank, buik, schaamstreek)
• Aan hoofd en hals

Lymfoedeem kan opgedeeld worden in twee soorten, afhankelijk van de oorzaak of het uitzicht. Bij de oorzaak wordt er onderscheid gemaakt tussen primair en secundair lymfoedeem:

Primair lymfoedeem

Aangeboren verstoring van het lymfestelsel, waardoor het lymfevatenstelsel niet goed functioneert of er te weinig lymfevaten of lymfeknopen ontwikkeld zijn.

Personen met lymfoedeem kunnen opgedeeld worden in verschillende groepen. Deze groepen zijn gebaseerd op basis van de leeftijd van het optreden van het lymfoedeem, de regio van de zwelling en of het lymfoedeem een onderdeel is van een andere aandoening/syndroom. Zo wordt er een onderscheid gemaakt tussen syndromen (bv. Turner syndroom), systemische aandoeningen (bv. Hennekam syndroom), lymfatische malformaties, congenitaal lymfoedeem (bv. Milroy) en later-ontstaan lymfoedeem (bv. Meige).

Primair en pediatrisch lymfoedeem is zeldzaam. Het komt bij minder dan 1 op 2000 personen voor. Om de zorg voor personen met een zeldzame aandoening te verbeteren werd in 2018 het European Reference Network (ERN) opgericht. VASCERN richt zich op de zeldzame vasculaire aandoeningen, waartoe ook primair en pediatrisch lymfoedeem hoort. Het centrum voor lymfoedeem wordt door VASCERN erkend als expertise-centrum voor personen met primair en pediatrisch lymfoedeem. Voor meer informatie kunt u terecht op de (Engelstalige) website van VASCERN.

Secundair lymfoedeem

Verworven verstoring van het lymfestelsel, door bijvoorbeeld operaties, radiotherapie voor de behandeling van kanker, door trauma, door infectie, …

Kanker kan een grote rol spelen bij de ontwikkeling van (secundair) lymfoedeem. Ze kan de bestraling of radiotherapie in de behandeling van kanker zorgen voor beschadiging een lymfevaten en -klieren. Een onbehandelde tumor kan druk uitoefenen op het lymfevatenstelsel waardoor het een minder goede werking heeft. Ook kan veneuze insufficiëntie aanleiding geven tot lymfoedeem.

Bij het uitzicht wordt er onderscheid gemaakt tussen pitting en non-pitting lymfoedeem

• Pitting: lymfoedeem waarin met de duim een putje wordt geduwd. Dit geeft aan de het lymfoedeem nog in een beginstadium zit.
• Non-pitting: lymfoedeem waarin met de duim geen putje wordt geduwd. Dit geeft aan dat de huid hard geworden is en dat het lymfoedeem al ver gevorderd is.

Risicofactoren

De volgende oorzaken, en dus ook risicofactoren, gelden voor secundair (verworven) lymfoedeem:

• Operaties in de regio van de lymfeklieren
• Radiotherapie/bestraling voor de behandeling van kanker in de regio van de lymfeklieren
• Kanker in de regio van de lymfeklieren
• Trauma waarbij het lymfevatenstelsel beschadigd is
• Infecties aan de lymfeklieren

De volgende twee factoren dragen bij aan het verwerven van lymfoedeem via de bovenvermelde oorzaken:

• Zwaarlijvigheid (obesitas)
• Ontstekingsziekten zoals reumatoïde artritis of psoriasis

Symptomen

De eerste symptomen van lymfoedeem zijn:

• Zwaartegevoel
• Gezwollen gevoel
• Spannen van de huid
• Spannen van kledij
• Zichtbare print van kledij in de huid

Raadpleeg in dit geval onmiddellijk uw behandelende arts, want de behandeling van lymfoedeem in een vroeg stadium heeft beter resultaat dan de behandeling van lymfoedeem in een later stadium.

Nadien komen ook de volgende klachten op de voorgrond:

• Zwelling van één of meerdere lichaamsdelen
• Pijn of tintelingen in die lichaamsdelen
• Beperking in beweging
• Huidafwijkingen zoals harde huid, vochtblaasjes, blauwe knobbeltjes
• Terugkerende infecties in het aangetaste lichaamsdeel

Diagnose

Een vroege diagnose is belangrijk op het gebied van preventie, educatie en therapeutische mogelijkheden. Als het enkel gaat om de aandoening lymfoedeem, dan zal de diagnose snel bevestigd kunnen worden aan de hand van een klinisch onderzoek en een bevraging van het ontstaan, familiale problemen en voorgaande behandelingen van deze aandoening en klinisch onderzoek bij een vaatchirurg. De diagnose kan echter bemoeilijkt worden als er andere aandoeningen op de voorgrond staan, zoals morbide obesitas, veneuze insufficiëntie, infecties of een onderliggend trauma.

De diagnose van lymfoedeem wordt op een objectieve manier gesteld door middel van een meting van het aangetaste lidmaat. Een verschil in omtrek van het aangetaste ten opzichte van het andere, normale lidmaat of een evolutie in de omtrek van een lidmaat of meerdere ledematen ten opzichte van een vorige meting, zorgt voor een objectieve bevestiging.

Bij (vermoeden van) deze aandoening voeren we een of meerdere onderzoeken uit.

Behandeling

De behandeling van lymfoedeem zal altijd ter bestrijding van de symptomen zijn. De aandoening op zich kan niet genezen worden.

De eerste keuze voor de behandeling van lymfoedeem is decongestieve lymfatische therapie om de verstopping van het lymfestelsel tegen te gaan.

Decongestieve lymfatische therapie

Deze behandeling verloopt in 2 fasen.

1. Intensieve fase, om lymfoedeem zoveel mogelijk te verminderen.

• Duur: 2 tot 4 weken
• Methode: educatie, huidzorg, manuele lymfedrainage, oefenen, windelen

2. Onderhoudsfase, om de vermindering van lymfoedeem te  behouden die tijdens de intensieve fase bereikt werd.

• Duur: onbeperkt
• Methode: huidzorg, manuele lymfedrainage, oefenen, compressiekous

Lees meer in de brochure over lymfoedeem en behandeling.

4 trajecten in centrum voor lymfoedeem

Afhankelijk van het soort lymfoedeem (met of zonder pitting) en de graad van lymfoedeem (mild, matig tot ernstig) krijgt u een behandeling op maat.

1. Mild lymfoedeem zonder pitting
   Onmiddellijke onderhoudsfase bij een kinesitherapeut thuis, begeleid door het centrum voor lymfoedeem.

2. Mild tot matig lymfoedeem met pitting
   Eerst intensieve fase, daarna onderhoudsfase bij een kinesitherapeut thuis, begeleid door het centrum voor lymfoedeem.

3. Matig tot ernstig lymfoedeem zonder wonden en andere ernstige aandoeningen
   Multidisciplinair intensief behandelprogramma in het centrum voor lymfoedeem, in ambulante setting; onderhoudsfase bij een kinesitherapeut thuis, begeleid door het centrum voor lymfoedeem.

4. Matig tot ernstig lymfoedeem met wonden en andere ernstige aandoeningen
   Multidisciplinair intensief behandelprogramma in het centrum voor lymfoedeem, in hospitalisatie setting; onderhoudsfase bij een kinesitherapeut thuis, begeleid door het centrum voor lymfoedeem.

Multidisciplinair behandelprogramma in traject 3 en 4

Het RIZIV voorziet een aparte financiering van dit multidisciplinair programma in traject 3 en 4, zodat de kost voor de talrijke behandelingen en het materiaal grotendeels wordt terugbetaald. Lees meer over dit multidisciplinair zorgprogramma via de conventie lymfoedeem.

Lees ook meer in de brochure over het multidisciplinair zorgprogramma lymfoedeem.

Operatie: liposuctie, lymfoveneuze shunt, lymfetransplantatie

Als er geen stabilisatie van het lymfoedeem wordt bereikt tijdens de onderhoudsfase, kan chirurgie een oplossing bieden.

Er zijn verschillende soorten chirurgie mogelijk.

• Liposuctie: wegzuigen onderhuids vet en lymfevocht
• Lymfoveneuze shunt: verbinding maken tussen lymfevat en bloedvat
• Lymfetransplantatie: lymfeknooppakket plaatsen in de regio met beperkt lymfetransport

Ook na deze chirurgische behandeling blijft decongestieve lymfatische therapie nodig.