Om goed uit te leggen wat 'spirituele zorg' betekent, moeten we eerst uitklaren wat ‘spiritualiteit’ betekent.
Elke mens heeft een eigen spiritualiteit of levensbeschouwing. Spiritualiteit kan je begrijpen als het bindweefsel tussen de verschillende domeinen van het leven of als een innerlijke rode draad die bepaalt hoe men zichzelf en de medemens ervaart, hoe men omgaat met liefde en seksualiteit, engagement en beroepskeuze, geld en milieu, religie en wetenschap, … . Spiritualiteit gaat over zin zoeken, zin beleven, zin geven, zin ontvangen en zin verliezen.
Vaak ben je je niet bewust van je eigen spiritualiteit. Het is zoals met ademen. Een mens ademt gemiddeld zo’n achttienduizend keer per dag. Het leven zou ondraaglijk worden moesten we ons van elke ademhaling bewust zijn. Maar er zijn momenten waarop we wel voelen dat we ademen: wanneer we een trap oplopen, een sportieve inspanning leveren, wanneer we schrikken, zuchten, verwonderd raken, … . Net zo gaat het met spiritualiteit. De vraag naar zin en betekenis speelt voortdurend onbewust op de achtergrond mee. Met je innerlijk kompas bepaal je of je kiest voor het één of het ander. Je wordt je maar bewust van je eigen spiritualiteit wanneer je op actieve wijze zin en betekenis ervaart of net niet ervaart. Pas wanneer je het leven in zijn volheid of schoonheid beleeft, of wanneer je wordt geconfronteerd met de broosheid of eindigheid van het leven, word je je scherp bewust van je eigen spiritualiteit.
Je innerlijke rode draad kan tijdens een zware ziekte beginnen rafelen.
Spiritualiteit is een dynamisch gegeven. Het is voortdurend in beweging. Het is niet iets dat je kan verwerven of hebben. Het is de voortdurende interactie tussen dat wat een mens overkomt en hoe hij of zij dit ervaart en ermee omgaat. In die zin zijn religie en spiritualiteit niet hetzelfde. Je zou kunnen stellen dat de religie een aantal zinvragen die in de spiritualiteit aan bod komen en algemeen menselijk zijn van antwoord voorzien (bijv. heeft mijn leven zin en betekenis?, …).
De spiritueel zorgverlener focust zich op dit proces van betekenisgeving. Tijdens een ziekenhuisopname kan je spiritualiteit immers onder zware druk komen te staan. Je innerlijke rode draad kan tijdens een zware ziekte beginnen rafelen. Door de bruuske confrontatie met je eigen eindigheid, de pijn en het lijden ervaren mensen vaak betekenisverlies. ‘Wanneer ik in de spiegel kijk, herken ik mezelf niet meer’. ‘Door die ziekte ben ik gekluisterd aan mijn bed, vrienden zie ik niet meer. Hierdoor voel ik me eenzaam’. ‘Nu ik ziek ben, besef ik pas dat ik veel te hard gewerkt heb en mijn gezin te vaak in de steek liet’. ‘Wat voor een ouder ben ik nog voor mijn kinderen, nu ik zo ziek ben?’.
Door middel van een luisterend gesprek gaat de spiritueel zorgverlener op zoek naar de krachtbronnen van de patiënt. In één mensenleven moet een mens immers meerdere crisissen te boven komen. Meestal lukt dat wel. Wat geeft hem of haar moed om door te zetten? Hoe kan je, ondanks de ziekte, toch weer betekenis geven aan het leven zoals dit zich nu ontwikkelt? We proberen als het ware de rafels van die innerlijke rode draad opnieuw aan elkaar te knopen. Het ziekzijn wordt geïntegreerd in de rode draad. Niet zelden is de partner een krachtbron, of de kinderen. Uitkijken naar een verre reis eens de ziekte overwonnen is. Of, wanneer de ziekte niet overwonnen kan worden, bewust afscheid nemen van elkaar. Nog zeggen wat echt belangrijk is. Video opnames maken, een herinneringsboek, … .
In UZ Leuven is de spiritueel zorgverlener een ‘pastor’. Dat is een oude christelijke term en betekent zoveel als ‘herder’. Spiritueel zorgverleners die vanuit een christelijke achtergrond actief zijn in ziekenhuizen gebruiken vaak deze beroepstitel. Het zorgende aspect van het ‘herder zijn’ dragen we graag uit in onze job.