Als hiv-patiënt kun je vandaag een normaal leven leiden. Werken, relaties aangaan en kinderen krijgen zijn geen probleem met de nieuwste medicatie. In 1997 kwamen de eerste aidsremmers op de markt, die toen nog behoorlijk toxisch waren. Nauwelijks 20 jaar later nemen mensen die de diagnose hiv kregen meestal één pil per dag, zonder opmerkelijke bijwerkingen en met een verbluffend resultaat: het virus is door de medicatie niet meer detecteerbaar in het bloed en is dus ook niet meer overdraagbaar op andere personen. Met regelmatige controle in het ziekenhuis en opvolging van bloeddruk of cholesterol, kunnen mensen met hiv gezond ouder worden.
Die ontwikkeling is een van de grootste medische mijlpalen van deze tijd. Vandaag lees je echter nog weinig over nieuwigheden in hiv-behandelingen. Hoe zit het met het onderzoek en de evolutie in behandelingen? Prof. dr. Inge Derdelinckx, hiv-specialist in UZ Leuven: “De nieuwste ontwikkelingen spelen zich vooral af op het vlak van medicatie in de vorm van inspuitingen. Momenteel kunnen mensen met hiv al kiezen voor twee inspuitingen om de twee maanden, wat voor sommige patiënten een prima alternatief is voor een dagelijkse pil. Maar een echte doorbraak zou zijn om de inspuitingen bijvoorbeeld maar twee keer per jaar te moeten geven. Een dergelijk product bestaat al, maar is in België nog niet goedgekeurd voor algemeen gebruik.”
Groeipotentieel voor PrEP
De medische vooruitgang beperkt zich niet alleen tot de behandeling: ook het voorkomen van hiv-besmettingen maakte de voorbije jaren een revolutie door. Naast het condoom, nog altijd erg efficiënt tegen hiv, is er PrEP. Dat is een pil die mensen met een verhoogd risico op hiv kunnen nemen om zich te beschermen.
“PrEP verlaagt het risico op besmetting drastisch. Het is veilig, grotendeels terugbetaald en heel effectief als je het correct gebruikt en opvolgt.”
In België gebruikten in 2023 meer dan 8.700 mensen PrEP, een stijging van 25 procent in één jaar. Dat zal de komende jaren nog stijgen, denkt professor Derdelinckx. “Het merendeel van de PrEP-gebruikers zijn mannen die seks hebben met mannen, zowel homo’s als biseksuele mannen. Maar er zijn nog mensen die een verhoogd risico lopen op hiv en zich er niet van bewust zijn. Of die er niet over durven praten. Denk bijvoorbeeld aan swingers, mensen die aan partnerruil doen, of vrouwen van biseksuele mannen. Als je twijfelt of je baat hebt bij PrEP, raad ik je altijd aan om met een huisarts te praten. Ik constateer met spijt dat het bestaan van de preventieve medicatie nog niet breed gekend is. Elke keer als ik iemand moet vertellen dat hij de diagnose hiv heeft, stel ik me die vraag: waarom heb jij nog niet van PrEP of een hiv-referentiecentrum gehoord?”
Belangrijk is dat PrEP nooit op eigen houtje genomen mag worden. “Je mag die pillen niet doorgeven aan vrienden. Bij iemand die ongemerkt toch al besmet is en dan PrEP blijft nemen, kan het virus resistent worden tegen de gewone behandeling. PrEP mag dus alleen opgestart worden via een hiv-referentiecentrum. We werken ook samen met huisartsen, zodat we iedereen kunnen blijven zien en opvolgen. Maar opgelet: een heteroseksuele student met wisselende partners komt meestal niet in aanmerking voor PrEP, omdat hij niet in hoogrisicogroepen circuleert. Voor hen blijft het condoom het beste middel, zeker omdat het ook beschermt tegen andere seksueel overdraagbare ziekten.”
Er zijn mensen die een verhoogd risico lopen op hiv, maar zich er niet van bewust zijn
prof. dr. Inge Derdelinckx
Genezen van hiv?
Voor alle duidelijkheid: hiv is nog niet weg. Hoewel er sinds 2011 een duidelijke daling in het aantal nieuwe diagnoses is, krijgen in België nog altijd gemiddeld 700 mensen per jaar de diagnose van hiv. Een verdere daling zien artsen niet, ondanks het bestaan van de preventieve PrEP-medicatie en van PEP, een urgentiepil die je kan nemen ná een hoogrisicocontact. En wie de diagnose gekregen heeft, blijft zelfs met de uitstekende virusremmers dromen van een echte genezing. “Niemand wil een ziekte hebben, ook al heb je er medisch weinig last van. Onze patiënten leven goed, maar het blijft vervelend om levenslang pillen te moeten nemen en naar het ziekenhuis te moeten gaan. En dan is er nog het blijvende morele stigma van hiv. Alsof je de ziekte enkel krijgt door een losbandig seksleven, wat dus zeker niet correct is.”
Op een dag mensen definitief genezen van hiv, zou dus een geweldige vooruitgang zijn. Maar de berichten in de media klinken vaak te hoopgevend, vindt professor Derdelinckx: “Er zijn al interessante strategieën bedacht om de ziekte te genezen. Het hiv-virus zit in de kern van onze cellen, dus een volledige stamceltransplantatie kan een piste zijn. Er zijn wereldwijd een tiental mensen die zo van hiv genezen zijn. Maar een stamceltransplantatie kan dodelijk zijn. En je moet na de transplantatie ook pilletjes nemen: er is voor mijn patiënten geen enkel voordeel ten opzichte van de medicatie die ze nu nemen om hiv te onderdrukken.”
Interessant is ook de block and lock-strategie van onderzoekers bij KU Leuven. De huidige virusremmers houden het virus in slaaptoestand in onze cellen, maar als je stopt met de pilletjes, wordt het virus weer wakker. Met de block and lock vonden de onderzoekers een manier waardoor het virus in de celkern blijft en niet meer wakker kan worden. Maar ook daarvoor moet je medicatie nemen en blijft het virus aanwezig.
Testen redt levens
Onderzoekers doen ontzettend belangrijk werk, dat nodig is om de ziekte beter te begrijpen. Maar wat ze ontwikkelen in een proefbuis is nog heel ver weg van een bruikbare genezende therapie. “Het luxeprobleem bij hiv-onderzoek naar genezing is dat de concurrentie met de huidige behandeling groot is. Alle strategieën voor genezing moeten simpeler, goedkoper en minder toxisch zijn dan het ene kleine pilletje dat je nu moet innemen om het te onderdrukken: de lat ligt dus ontzettend hoog.”
Belangrijke boodschap voor iedereen: blijf hiv-testen doen als je onbeschermd seksueel contact had in een risicosituatie. “Wie vandaag nog aan aids sterft, is vaak iemand die zich te laat heeft laten testen. Testen redt levens. Artsen en onderzoekers blijven inzetten op betere preventie met PrEP en wetenschappelijk onderzoek naar genezing, maar dat is alleen efficiënt als mensen zich ook laten testen. Door je hiv-status te kennen, kan een behandeling opgestart worden en kan je het virus niet meer doorgeven. Want ook het feit dat mensen het belang inzagen van hiv-testen, speelde een grote rol in de indrukwekkende evolutie van dodelijke ziekte naar perfect leefbare aandoening.”
7 cijfers over hiv
(Tekst: Ann Lemaître)
