In de schaduw van de roze wolk

Mama of papa zijn en een gezin starten: het staat bij heel wat mensen op de verlanglijst. Die bijzondere periode heeft, zoals elke grote verandering, veel positieve kanten. Toch zijn er ook zaken die je leven wat moeilijker kunnen maken.

Prof. dr. Titia Hompes, perinataal psychiater: “Trouwen, een huis bouwen of verbouwen, starten met je studies of een nieuwe job: dat zijn grote, fijne mijlpalen die tegelijk vaak stressvol zijn. Dat geldt ook voor zwangerschap en kersvers ouderschap. Het blijft voor velen een vreemd fenomeen als je in die periode verdrietig of angstig bent, want mensen associëren het met één grote roze wolk. Zeggen aan je omgeving dat je het dan niet goed stelt, is vaak lastig.” 

Nochtans maakt 10 tot 20 procent van de vrouwen een perinatale depressie door, een neerslachtige fase in de periode tussen de conceptie en een jaar na de bevalling. Je voelt je dan somber, kunt minder of niet meer genieten, eet en slaapt niet goed, bent innerlijk onrustig en erg emotioneel. Vaak heb je gevoelens van tekortschieten. Je voelt je gefaald, hebt schuldgevoelens en soms zelfs suïcidale gedachten.

“Vroeger spraken we vooral over een postnatale depressie, na de bevalling dus. Maar de helft van de mama’s met zo’n depressie is al ziek tijdens de zwangerschap zelf. Daarom gebruiken we beter de term ‘perinatale depressie’, die de volledige lading dekt.” 

Nest rond het nest 

Een depressie krijgen tijdens of na de zwangerschap komt altijd door verschillende factoren. Als je zwanger bent, kunnen je hormonen een loopje met je nemen, maar ook je immuunsysteem gaat anders werken. Tijdens de zwangerschap remt het immuunsysteem af, erna komt het weer op gang: ook dat heeft invloed. In sommige families is er bovendien een kwetsbaarheid, een genetische voorgeschiedenis, en ook persoonlijkheidsfactoren zoals neuroticisme of perfectionisme kunnen een rol ­spelen. 

Daarnaast maakt het een verschil of je al dan niet een goed ondersteunend netwerk hebt, vertelt professor Hompes. “Het is belangrijk dat er bij wijze van spreken een nest rond het nest is: een warm netwerk rond het nieuwe gezin. Enerzijds bestaat dat uit professionele hulpverleners zoals de huisarts, vroedvrouw, Kind en Gezin, kraamhulp en een psychotherapeut of psychiater, anderzijds uit naaste familie en vrienden.”

Eerste 1.000 levensdagen

Niet alleen de moeder, maar ook de partner kan een perinatale depressie doormaken. Ongeveer één op de vier partners van een mama die het niet goed stelt, ondervindt zelf emotionele problemen. Verder kunnen de psychische problemen van de ouder tijdens of na de zwangerschap ook een impact hebben op de ouder-kindrelatie en op de ontwikkeling van het kind. “Het emotioneel welzijn van de ouder is belangrijk, zodat het kind een goede start in het leven kan nemen.”

Tijdens de eerste 1.000 levensdagen groeit een kind van twee cellen uit tot een peuter van twee jaar. In die tijd maakt het een ontzettend grote ontwikkeling door: het leert spreken en ontwikkelt zich op motorisch, sociaal en emotioneel vlak.

“Het spreekt voor zich dat dit een heel belangrijke periode is. Tijdens een depressie is de ouder geregeld minder emotioneel beschikbaar, waardoor de hechting tussen ouder en kind onder druk kan komen te staan, zelfs al tijdens de zwangerschap. Dat beïnvloedt het zelfbeeld van het kind, hoe het in relaties staat en hoe de persoonlijkheid zich opbouwt. Een goede gehechtheid is een beschermende factor tegen het ontstaan van psychische problemen op latere leeftijd.” 

Bespreekbaar maken 

Mentale problemen zo vroeg mogelijk detecteren is dus voor elke partij – mama, partner en kind – ontzettend belangrijk. Zo kan er al in een vroeg stadium hulp komen en kunnen langdurige psychische problemen hopelijk vermeden worden. Studies tonen namelijk aan dat tot 40 procent van de vrouwen met een perinatale depressie achteraf chronisch depressief wordt.

“Hoewel er veel meer begrip is voor depressie tijdens of na de zwangerschap dan vroeger, is het vaak nog te weinig gedetecteerd en behandeld. Uitspreken dat je het lastig hebt, blijft heel moeilijk.

UZ Leuven startte recent met een dagziekenhuis voor zwangere mama’s die het mentaal moeilijk hebben. Een groepje mama’s leert samen over omgaan met moeilijke emoties en hoe die uit te spreken. Relaxatietechnieken helpen dan weer om meer voeling te krijgen met zichzelf. “We reiken allerlei tools aan en leggen thema’s op tafel die vaak niet eenvoudig bespreekbaar zijn buiten de therapieruimte. Moeders vinden zo steun en verbondenheid bij elkaar.”

Mama’s of papa’s met een voorgeschiedenis van psychische kwetsbaarheid zijn ook vatbaarder om tijdens of na de zwangerschap mentaal ziek te worden. “Tijdens de counseling in het ziekenhuis, nog voor de zwangerschap, kijken we naar het verhaal van de kwetsbare persoon samen met diens partner, want het is natuurlijk een ge-zinsgebeuren. Samen proberen we moeilijkheden op voorhand op te vangen, als voorbereiding op een mogelijk ouderschap. Goede communicatie, openheid en dialoog zijn ook hier ontzettend belangrijk.”

(Tekst: Evelien Heeren)